Su, tarih boyu insanların takip ederek ilerledikleri, yaşam alanlarını ona göre kurdukları, onları bereketli topraklara ulaştıran en önemli unsurdur. Akarsu, ırmak ve deniz kıyıları hem ulaşımı kolaylaştırması hem yaşam kaynağı olması nedeniyle büyük medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Belki de suyu takip etmek medeniyetlerin izlerini takip etmektir.
Hayvancılık ve tarımla uğraşan yerleşik yaşama geçmiş devletler için kuraklık gibi, sel gibi doğal afetlere de önlem almak gereği doğmuştur. Bunun ilk örneği Dünya’da Mısır ve Babil gibi büyük devletlerle aynı dönemde Anadolu’da var olan Hitit Devleti’nin yapmış olduğu barajlardır. Türkiye’de Alacahöyük Gölpınar Barajı (Çorum), Köylütolu Barajı (Konya) ve Karakuyu Barajı (Kayseri) olmak üzere üç örneği vardır (havuz ve göller hariç). Biz de az bilinen, Kayseri’nin ilk barajı Karakuyu Hitit Barajı’nı ele alacağız. Karakuyu Hitit Barajı, Pınarbaşı ilçesi Karakuyu Mahallesi’nde 1931’de Hitit yazıtlarını incelemek amacıyla yapılan bilimsel gezi sırasında H. Z. Koşay ve H. H. Von der Osten tarafından keşfedilmiştir. Baraj 1987 yılında Prof. Dr. Kutlu Emre tarafından “Doğu Kapadokya Yüzey Araştırmaları” esnasında yeniden ziyaret edilmiş ve 1988-1989 yıllarında da Prof. Dr. Kutlu Emre başkanlığında bölgede kısa süreli kurtarma kazıları yapılmıştır.
Toprak yığılarak oluşturulan barajda yamacın üzeri taşlarla kapatılarak, bent ve savak kısmı ise daha büyük ebatlı düzgün taşlarla oluşturulmuştur. Gödele (Tahtalı) tepelerinden akan sel sularının toplandığı alanda suyun ağzını kesmek için inşa edilmiştir. 185 m’ye 250 m büyüklüğündedir. Şimdiki zeminle orijinal zemini arasında 125 cm’lik fark olduğu tespit edilmiştir. Arazinin genel yapısına bakılınca yerleşim yerlerine uzak olması tarım için ya da hayvanların su ihtiyacını karşılamak için kullanıldığını göstermektedir
Barajın yerinin çok iyi seçildiğinin ve öneminin kanıtı; 1 km ileride DSİ tarafından yapılan yeni bir baraj bulunmasıdır. Karakuyu yaşlıları da yeni baraj yapılmadan önce mevcut Hitit barajında bahar ve kış aylarında su biriktiğini ve kullandıklarını söylemişlerdir.
Savakların geniş taşlarından biri üzerinde bulunan hiyeroglif yazıtta Kral IV. Tuthaliya’nın ismi geçmektedir ve bu da barajın kralın yaşadığı MÖ 13. yüzyılın ikinci yarısına ait olduğunu gösterir. Yazıtın ilk satırı, bir kanatlı güneş kursu altında Tuthaliya’nın ismini ve iki yanına simetrik olarak yazılmış “Büyük Kral, Kahraman” unvanlarını içerir. Bunun sağ tarafında Tuthaliya’nın babası III. Hattuşili’nin ismi yazılıdır. İkinci satırda ise bazı tanrı ve kutsal dağ isimleri geçmektedir. Koruma amacıyla yazıt Kayseri Arkeoloji Müzesine taşınmıştır ve burada sergilenmektedir.
Hitit barajları günümüz baraj inşa tekniklerine benzerdir ve dönemin birçok problemi göz önünde bulundurularak inşa edilmiştir. Bu barajlar su ihtiyacının karşılanmasının yanı sıra kültsel (dinî) faaliyetlerin de gerçekleştirildiği yapılardır ve dönemin teknik özelliklerinin, arazinin topoğrafik bilgisinin ve hidroloji bilgisinin de üst düzeyde olduğunun bir kanıtıdır. Savak bölümüne sahip olması da bu yapının gelişigüzel, rastgele yapılmadığının ve hidroloji mühendisliğinin gelişmiş olduğunun önemli bir göstergesidir.
Ayrıca Hitit döneminde inşa edilen baraj yapılarının yakınlarında, herhangi bir taş ocağının ve baraj bendinin ana maddesini oluşturan kilin bulunmaması, baraj inşa alanına bu malzemelerin taşındığını göstermektedir. Bu durum baraj yapılarının ekonomik olarak, devlet tarafından desteklendiğini, Hitit Devleti’nin politik istikrarını ve gücünü de ortaya koymaktadır
Günümüzden yaklaşık 3500 yıl önce yapılmış olan, az bilinen (ya da hiç bilinmeyen) bu mühendislik eserinin yeniden canlandırılması ve tanıtılması gerekmektedir.
Kaynaklar
- Hitit Dönemi Su Kültü (Doktora Tezi), Yiğit H. Erbil
- Karakuyu Hitit Barajı ve Diğer Hitit Eserleri, Kutlu Emre
- Hititlerde Su Kültü, Leyla Murat
- Filolojik-Arkeolojik Veriler Işığında Hitit Dönemi Su Bentleri ve Havuz Yapıları, Ayşe Ülke
Kaynak : Akgül Zor Sarı
